VẦNG TRĂNG CỦA TUỔI THƠ

  

Bài Hình tượng vầng trăng trong thơ Trần Đăng Khoa của Phạm Tuấn Vũ (Báo GD&TĐ, số Chủ nhật) có một phần nói về những vần thơ trăng thời "Góc sân và khoảng trời"...

Đa số trong thơ Trần Đăng Khoa là hình tượng vầng trăng của tuổi thơ. Đó là vầng trăng hiện lên trong cách nhìn, cách nghĩ hồn nhiên, giản đơn của con trẻ, gắn liền với kỉ niệm của một thời ấu thơ. Đây cũng là điều dễ hiểu. Bởi chiếm phần lớn, đồng thời chính là đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tác của ông là những bài thơ viết cho thiếu nhi khi nhà thơ vừa hơn mười tuổi. Ở lứa tuổi trẻ con, viết cho trẻ con, trăng của “thần đồng” Khoa vì thế cũng rất đỗi… trẻ con. Hơn nữa, trăng theo người suốt đời nhưng trong sáng, đẹp đẽ nhất có lẽ là vầng trăng của thời thơ ấu. Điều này thể hiện rất rõ trong thơ Trần Đăng Khoa.

Trong thơ Trần Đăng Khoa, vầng trăng của tuổi thơ xuất hiện với số lượng khá lớn, gắn liền với những kỉ niệm thân thương, êm đềm nơi quê nhà, bên gia đình, làng xóm, bạn bè, trường lớp của tác giả trong thời còn nhỏ. Đó là vầng trăng của những ngày thơ bé, gắn với những đêm ngồi học rồi chơi ngoài sân của “em” trong bài thơ Cái sân:

"Em thường rải cái nong

Ra góc sân ngồi học

Những đêm có trăng mọc

Em chơi cho đến khuya"

Đó là vầng trăng sáng ngời soi rõ sân nhà, gắn liền với những đêm trăng của tuổi thơ êm đềm, trong sáng trong bài thơ Trăng sáng sân nhà em:

"Ông trăng tròn sáng tỏ

Soi rõ sân nhà em

Trăng khuya sáng hơn đèn

Ơi ông trăng sáng tỏ

Soi rõ sân nhà em".

Đó là vầng trăng rằm tròn vành vạnh, sáng tươi, ngộ nghĩnh đến vui đùa cùng trẻ con của thế giới tuổi thơ thần tiên cổ tích trong bài Trông trăng:  

"Đêm nay trăng đang rằm

Trăng như cái mâm con

Ai treo ông cao thế

Ông nhìn đàn em bé

Muốn khoe có mặt tròn  

(…)

Em chạy nhảy tung tăng

Múa hát quanh ông trăng

Em nhảy trăng cũng nhảy

Mái nhà ướt ánh vàng".  

Tuổi thơ hồn nhiên có bao nhiêu câu hỏi ngây ngô, khờ dại mà đáng yêu vô cùng. Trong bài thơ Trăng ơi từ đâu đến, Trần Đăng Khoa để cho “em” liên tục tự hỏi “Trăng ơi… từ đâu đến ?” và tự tìm câu trả lời bằng cách đưa ra nhiều giả định: Hay từ cánh đồng xa, Hay biển xanh diệu kì, Hay từ một sân chơi, Hay từ lời mẹ ru, Hay từ lời mẹ ru… để rồi rút ra kết luận Trăng đi khắp mọi miền. Qua đó, nhân vật “em” bày tỏ tình yêu đất nước trong sáng của mình: Trăng ơi có nơi nào / Sáng hơn đất nước em. Đây là một bài thơ rất thành công của Trần Đăng Khoa, một trong những bài thơ thiếu nhi viết về trăng hay nhất với những hình tượng vầng trăng thật đẹp:  

"Trăng hồng như quả chín 

Lơ lửng lên trước nhà 

Trăng tròn như mắt cá

Chẳng bao giờ chớp mi 

Trăng bay như quả bóng

Bạn (*) nào đá lên trời 

Trăng soi chú bộ đội

Và soi vàng góc sân…

Kỉ niệm tuổi thơ trong thơ Trần Đăng Khoa thường gắn liền với những con người thân quen cùng mối quan hệ, tình cảm tốt đẹp, thân thiết. Thể hiện điều này, nhà thơ thường mượn hình ảnh vầng trăng. Chẳng hạn, đó là vầng trăng trong vắt như rung rinh theo nhịp chày giã gạo của các bạn nhỏ tuổi giỏi giang trong Chương 4 trường ca Đi đánh thần Hạn:

"Trẻ con

Í ới gọi nhau giã gạo

Phất phơ áo tía áo hồng

Hạt giòn ăn nắng

Tiếng chày

Rung rinh trăng trong"

Đó là vầng trăng sáng ngời như tấm lòng hiếu thảo của cháu lo lắng cho bà, muốn tìm mọi cách để làm bà vui vì sợ bà buồn trong bài Bà và cháu:

"Những lúc sợ bà buồn

Hương lượn tròn, múa hát

Bóng chuối trùm nửa sân

Trăng ngời ngời như bạc".

Đó là vầng trăng bát ngát trong tiếng đàn bầu của các chú văn công quân giải phóng mà “em” được nghe khi các chú về thăm nhà mình được thể hiện thành công trong bài Tiếng đàn bầu và đêm trăng:

"Các chú văn công quân giải phóng

Về nhà em chơi

Chú gảy lên khúc đàn bầu

Chú đập tay ngồi hát

Ánh trăng bỗng thành bát ngát

Tiếng chim đêm cao vời".

Từ tiếng đàn bầu ngân nga thánh thót ấy, “em” liên tưởng về đất nước, về sức mạnh của Việt Nam:

"Tiếng đàn bầu, tiếng đàn bầu

Ngân nga trong đêm trăng

Giữa hai mùa lúa

Dây đàn tưởng không bén tay chú nữa

Mà căng trong không gian

Tự rung lên ngàn đời sức mạnh Việt Nam".

Không chỉ gắn với người ngày nay, vầng trăng tuổi thơ trong thơ Trần Đăng Khoa còn là mối liên giao tương cảm của nhân vật trữ tình “em” đối với người xưa là những bậc anh hùng, vĩ nhân của dân tộc. Hình tượng vầng trăng ấy vì thế có phần thâm trầm, sâu lắng:

"Đồi thông sáng dưới trăng cao

Như hồn Nguyễn Trãi năm nào về thăm

Em nghe có tiếng thơ ngâm…"

(Đêm Côn Sơn).

Có thể nói, thông qua lăng kính tuổi thơ, vầng trăng thời thơ ấu trong thơ Trần Đăng Khoa hiện lên thật đáng yêu, ngộ nghĩnh. Đó là những vầng trăng đẹp đẽ, sáng trong, gần gũi; gắn liền với suy nghĩ ngây thơ, hồn nhiên và tình cảm hồn hậu, tốt đẹp của chủ thể trữ tình, xứng đáng được xem là những hình tượng vầng trăng đẹp, thành công trong thơ thiếu nhi Việt Nam.

***

 Tóm lại, trong thơ Trần Đăng Khoa, hình tượng vầng trăng không chỉ xuất hiện với tần số cao, gắn liền với nhiều giai đoạn sáng tác mà còn được thể hiện thành công, mang lại nhiều giá trị thẩm mĩ độc đáo. Đó đều là những vầng trong sáng, chan hòa, thân thuộc, gắn với nhiều cung bậc cảm xúc chân thành, mang nhiều giá trị nhân sinh sâu sắc, là những hình tượng vầng trăng đẹp trong tiến trình thơ hiện đại Việt Nam.

Phạm Tuấn Vũ

(Đại học Quy Nhơn)

(*) Nguyên câu thơ của Trần Đăng Khoa là: "Đứa nào đá lên trời", đúng tính cách trẻ em hơn.