HAI ANH EM VÀ VÀNG

Ngày xưa có hai anh em ruột sống cách Ieruxalem không xa. Người anh là Aphanaxi, còn người em là Ioan. Họ ở trên núi, cách không xa thành phố và sống bằng của bố thí mọi người cho. 

Ngày nào hai anh em cũng làm việc. Họ không làm công việc của mình mà chỉ làm việc cho những kẻ nghèo khó. Ở đâu có bà con gặp khó khăn trong công việc, ở đâu có người ốm, trẻ mồ côi và những người đàn bà goá là hai anh em đến đó giúp việc mọi người rồi quay về mà không nhận một đồng tiền công nào. Cứ như thế, suốt cả tuần hai anh em đi làm việc, mỗi người rẽ một ngả và chỉ đến chiều thứ bảy họ mới gặp lại nhau tại nhà mình. Chỉ có ngày chủ nhật họ ở nhà, đọc kinh cầu nguyện và trò chuyện với nhau. Thiên sứ đã đến với họ và cầu phúc cho hai anh em. Sang đến thứ hai họ lại ra đi mỗi người một phương. Hai anh em sống như thế đã nhiều năm, và tuần nào cũng vậy thiên sứ đều tới cầu phúc cho hai người.

Thế rồi, vào một ngày thứ hai, khi hai anh em bắt đầu đi làm và đã chia tay nhau mỗi người một ngả thì người anh Aphanaxi lại thấy luyến tiếc chẳng muốn rời xa người em, anh dừng chân và ngoảnh lại nhìn. Ioan vừa bước đi theo hướng của mình, vừa cúi thấp đầu mà không nhìn lại sau. Nhưng bỗng dưng cả Ioan cũng dừng lại, và dường như cậu nhìn thấy một vật gì, vội đưa tay lên qua mắt nhìn chằm chằm về phía đó. Đoạn, cậu tiến lại gần vật nhìn thấy, sau đó bỗng cậu nhảy bắn lên, tránh sang một bên rồi không nhìn ngang nhìn ngửa, cắm đầu chạy xuống núi, rồi lại leo lên quả núi khác tránh cho xa khỏi nơi kia, cứ như bị con thú dữ đang rượt đuổi phía sau. Anphanaxi lấy làm ngạc nhiên, anh quay lại chỗ đó để xem cái gì đã làm cho cậu em của anh sợ hãi đến vậy. Anh tiến lại gần và nhìn thấy có một vật gì đó sáng lấp lánh dưới ánh mặt trời. Anh lại gần hơn, một đống vàng như thế bị rơi vãi từ một lượng vàng nào đó tãi ra thành hai ôm to đang nằm trên đám cỏ. Aphanaxi lại càng ngạc nhiên hơn trước sự xuất hiện đống vàng và cú nhảy phốc bỏ chạy khỏi đống vàng kia của người em.

"Điều gì làm nó sợ hãi và phải bỏ chạy khỏi đây?" - Aphanaxi nghĩ bụng. Vàng không có tội, mà tội ở con người. Với vàng - có thể làm điều ác và có thể làm điều thiện. Có biết bao trẻ mồ côi và những người đang bà goá có thể được nuôi dưỡng, có bao nhiêu kẻ nghèo khổ, rách rưới có thể được ăn mặc ấm, biết bao người tàn tật, ốm đau có thể được chữa bệnh nhờ vào số vàng này! Bây giờ mình đang phục vụ con người, nhưng sự hỗ trợ ấy thật nhỏ bé vì sức lực của mình có hạn. Mà với số vàng này mình có thể giúp đỡ nhiều hơn cho mọi người". Aphanaxi nghĩ vậy và muốn nói tất cả điều này với người em; nhưng Ioan đã đi quá xa và Aphanaxi chỉ còn nhìn thấy một hình bóng nhỏ như con sâu đang di chuyển trên quả núi kia.

Rồi Aphanaxi cởi áo của mình ra, vơ gom vào đó một lượng vàng có thể mang đi được, nhấc nó lên vai đem vào thành phố. Tới khách sạn, anh gửi vàng cho người quản khách sạn rồi quay lại lấy nốt số vàng còn lại. Khi đã mang được hết số vàng vào thành phố, Aphanaxi liền tìm đến các nhà buôn, mua  đất trong thành phố, mua gạch đá, gỗ và thuê công nhân xây ba ngôi nhà tại đây: một ngôi nhà dành cho những người đàn bà goá và trẻ mồ côi, nhà khác - làm bệnh viện dành cho những người đau yếu, tàn tật, còn nhà thứ ba dành cho những người hành hương và kẻ ăn xin. Aphanaxi tìm được ba vị tu sĩ già ngoan đạo, giao cho một người cai quản trại mồ côi, người khác - coi bệnh viên, còn người thứ ba - cai quản trại của những kẻ hành hương. Aphanaxi vẫn còn lại 3000 đồng tiền vàng. Anh giao cho mỗi vị tu sĩ già một nghìn tiền vàng để phân phát tận tay cho những người nghèo khó. Bà con ùn ùn kéo đến ở kín cả ba ngôi nhà. Mọi người đều tấm tắc khen ngợi Aphanaxi vì tất cả những gì anh đã làm. Aphanaxi cũng thấy mừng vui trước những lời khen đó, vì thế anh chẳng muốn rời xa thành phố. Nhưng anh yêu người em của mình, và rồi anh từ biệt bà con mà không mang theo một đồng tiền nào; vẫn đóng bộ quần áo cũ như khi mới tới đây, anh rời thành phố quay về căn nhà của mình.

Aphanaxi đi tới gần quả núi của mình và nghĩ bụng: "Chú em đã có quyết định không đúng khi chú ấy bỏ chạy khỏi đống vàng. Lẽ nào việc mình đã làm không tốt hơn chú em?".

Aphanaxi vừa nghĩ vậy thì bỗng nhiên anh thấy vị thiên sứ trước đây đã ban phúc cho hai anh em đứng ngay trên đường và nhìn anh với vẻ tức giận. Anh sững người ra và chỉ nói được một câu:

- Vì sao vậy, thưa thánh thần?

Thiên sứ mở miệng và nói:

- Người hãy lại đây. Ngươi không xứng đáng sống cùng người em của ngươi. Một bước nhảy của em ngươi đáng giá hơn tất cả những gì mà ngươi đã làm bằng những đồng tiền vàng của mình.

Và Aphanaxi bắt đầu kể lể rằng có bao nhiêu con người nghèo khổ và kẻ hành hương anh đã nuôi dưỡng, có bao nhiêu đứa trẻ mồ côi anh đã quan tâm chăm sóc. Và thiên sứ nói với anh:

- Con quỷ mà đã đặt số vàng  ở đó để cám dỗ người đã dạy cho ngươi cả những lời nói ấy. 

Và khi đó lương tâm của Aphanaxi cắn rứt anh. Anh hiểu rằng anh đã làm những việc vừa qua không phải vì Chúa, và anh bật khóc, bắt đầu thấy hối hận.

Lập tức, thiên thần nhường đường mở lối cho anh đi, ở đó Ioan đang đứng đợi anh. Từ đấy, Aphanaxi không bị sa ngã vào vòng cám dỗ của con quỷ đã rắc vàng nữa. Anh hiểu ra rằng, không phải bằng vàng mà chỉ bằng lao động mới có thể phụng sự Chúa và con người.

Rồi hai anh em lại bắt đầu cuộc sống của mình như trước đó.

Lev Tolstoy

(Trần Vĩnh Phúc - Lê Thị Thu Hiền dịch)