(LNK). Bài viết cho Hội thảo "Người Quảng làm báo", đã được đăng trên báo Quảng Nam, số ra ngày 19.6.2021.
Theo dõi quá trình hoạt động văn hóa của nhà văn Võ Quảng (1920 – 2007), chúng tôi thấy ông có mối quan hệ mật thiết với báo chí. Do đó, bên cạnh tư cách nhà văn chuyên viết cho thiếu nhi, Võ Quảng còn là một cây bút có những đóng góp tích cực vào thành tựu chung của báo chí cách mạng nửa sau thế kỉ XX.
Những cơ duyên gắn bó với báo chí
Theo nguồn tư liệu gia đình, Võ Quảng tiếp xúc với báo chí khá sớm. Ngay từ khi còn theo học tại Trường Quốc học Huế (1935 – 1941), ông đã “tìm đọc được nhiều ở các sách báo tiến bộ ở Pháp”[1]. Lúc đó, phong trào đấu tranh cách mạng ở Huế và nhiều nơi khác đang ngày một dâng cao, thu hút sự hưởng ứng mạnh mẽ của giới học sinh, sinh viên – trong đó, có những người học trò xứ Quảng như ông. Vậy là, từ thực tiễn của phong trào yêu nước và thông tin báo chí tiến bộ, Võ Quảng đã sớm giác ngộ lí tưởng cách mạng, tự nguyện tham gia sự nghiệp đấu tranh giành lại quyền độc lập cho đất nước.
Sau ngày ra Bắc tập kết, Võ Quảng được giao làm Trưởng ban tuyên tuyền Văn hóa đối ngoại của Bộ Văn hóa. Năm 1957, Võ Quảng về làm việc tại Nhà xuất bản Kim Đồng, đảm nhiệm trọng trách Tổng biên tập. Năm 1964, ông chuyển sang làm Giám đốc Xưởng phim Hoạt họa Việt Nam… Có thể nói, những cương vị nói trên đã khiến ông gắn bó nhiều hơn với báo chí cách mạng cũng như báo chí tiến bộ của nhân loại. Sự gắn bó ấy, cố nhiên, được xác lập trên lợi ích công việc của bản thân và đơn vị do ông phụ trách. Đối với ông, báo chí là một phương tiện năng động, không chỉ truyền tải thông tin thời sự mà còn giúp các nhà văn, nhà thơ đăng tải tác phẩm văn nghệ, đáp ứng kịp thời nhu cầu hiểu biết, thưởng thức của bạn đọc. Nhận thức trên càng lúc càng được củng cố bởi ông là người chịu đọc, chịu khai thác kinh nghiệm lịch sử về mối quan hệ mật thiết giữa văn nghệ và báo chí.
Khi đã nghỉ hưu, ông vẫn không rời xa báo chí. Theo Phương Thảo: “Khi tuổi đã rất cao, mỗi buổi sáng ông vẫn dậy rất sớm ngồi vào bàn cặm cụi viết trong căn phòng nhỏ của riêng ông, rộng chỉ 5 mét vuông, trên gác ba của một ngôi nhà ở Hà Nội. Chiều tối, ông ngả mình trên chiếc ghế mây ở phòng bên, nghe vợ đọc sách, đọc báo hay cùng đàm luận văn chương…”[2]. Nhà báo Nguyên An (Tạp chí Văn học và tuổi trẻ), mỗi khi hồi nhớ về nhà văn họ Võ của đất Quảng thường hình dung ông như một “chủ báo” thực sự, giỏi nghề và đôn hậu. Trong bài Từ Phó chủ tịch thành phố thành nhà thơ của thiếu nhi (2007) Nguyên An kể như sau: “Dạo ấy ông hay đi bộ từ nhà 44 Hàng Chuối sang nhà 45 Hàng Chuối vào khoảng từ 9 giờ 30 phút. Trong phòng khách nhỏ bé của Văn học và tuổi trẻ, ông như một ông chủ báo thực sự, lại cũng như một người cha, một người ông… với đủ chuyện về nghề văn, nhà văn và việc dạy văn…”[3].
Tháng 6 năm 2007, nhà văn Võ Quảng rời bỏ cõi thế, chính thức khép lại hành trình nửa thế kỉ cầm bút, để lại rất nhiều ngưỡng mộ và tiếc thương cho bạn đọc. Trước lúc lâm chung, ông nhờ người thân “chuyển tới các biên tập viên, các nhà nghiên cứu, phê bình, các nhà báo, các họa sĩ trình bày bìa và minh họa, các nhạc sĩ đã phổ nhạc (…) những tình cảm vô cùng quý mến và đánh giá rất cao”[4].
Như vậy, có nhiều lí do tạo nên mối quan hệ mật thiết giữa nhà văn Võ Quảng và báo chí cách mạng. Trong mối quan hệ này, Võ Quảng không chỉ là một bạn đọc đơn thuần mà còn là một cộng tác viên tích cực, có bài viết được đăng tải thường xuyên trên nhiều mặt báo…
Tập trung vào chủ đề văn học thiếu nhi
Năm 1955, Võ Quảng tập kết ra Bắc. Tuy con đường chính trị đang rất hanh thông nhưng ông quyết định chuyển sang làm công tác xuất bản và sáng tác cho thiếu nhi. Về điều này, ông giải thích gián tiếp rằng: “Thiếu nhi chiếm non nửa dân số. Do đó, mọi vấn đề liên quan đến thiếu nhi đều mang tính chất đồ sộ”, và: “Tâm hồn là một việc ta thường ít chú ý, nhưng đó chính là nơi xuất phát mọi việc làm tốt đẹp và mọi hành động vĩ đại”[5]. Với quan điểm như vậy, Võ Quảng đã dồn mọi tâm huyết vào việc sáng tạo tác phẩm phục vụ bạn đọc thiếu nhi cũng như thu hút dư luận xã hội vào vấn đề văn học thiếu nhi.
Khi thực hiện nhiệm vụ này, Võ Quảng nhận rõ tầm quan trọng của báo chí, chủ động thông qua báo chí để xuất bản tác phẩm, trước khi tập hợp đưa in thành sách. Trong công việc này, Võ Quảng gặp nhiều thuận lợi khi tất cả các tờ báo, tạp chí đều tích cực thực hiện chủ trương của Chính phủ là “làm cho mọi người hiểu rõ văn hóa văn nghệ là những phương tiện tốt nhất để giáo dục con người phát triển toàn diện; xây dựng nền văn hóa văn nghệ phục vụ thiếu niên nhi đồng phải là một bộ phận quan trọng trong công cuộc phát triển một nền văn nghệ xã hội chủ nghĩa của chúng ta”[6]. Theo đó, các tờ báo, tạp chí đều có kế hoạch đăng tải các tin, bài về văn học thiếu nhi; gọi mời các nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu phê bình cộng tác. Võ Quảng đã tận dụng tốt cơ hội này, đăng tải thường xuyên tác phẩm thơ truyện cũng như các bài tiểu luận bàn về văn học thiếu nhi. Như vậy, Võ Quảng làm báo không nhằm mục đích mưu sinh mà vì sự tiến bộ của trẻ em và tầm ảnh hưởng của văn học thiếu nhi trong nền văn học chung.
Hoạt động báo chí của Võ Quảng diễn ra gần như đồng thời với hoạt động sáng tác văn chương. Từ năm 1958 trở đi, ông thường xuyên cộng tác với các báo, tạp chí như Văn nghệ, Nhân dân, Thiếu niên tiền phong, Nghiên cứu Văn học, Nghiên cứu giáo dục, Học tập, Điện ảnh… Ông còn tham gia trả lời phỏng vấn báo Phụ nữ Liên Xô, tháng 2/1988, cũng về chủ đề văn học thiếu nhi Việt Nam. Có thể thấy, Võ Quảng chủ trương cộng tác với nhiều tờ báo khác nhau như vậy chính là để mở rộng khả năng giao tiếp, tương tác với bạn đọc thuộc nhiều lứa tuổi, nhiều thành phần xã hội khác nhau. Như thế, những cảm hứng nghệ thuật và tư tưởng về văn học thiếu nhi của ông sẽ được lan tỏa, tác động tới nhận thức xã hội một cách rộng rãi. Điều này thật có ý nghĩa nếu chúng ta đặt nỗ lực của ông vào bối cảnh nhận thức của xã hội về văn học thiếu nhi chưa thật tích cực, nhiều người viết còn băn khoăn trong việc lựa chọn giữa viết cho thiếu nhi hay viết cho người lớn.
Hệ thống tác phẩm báo chí của Võ Quảng bao gồm những tác phẩm thơ, truyện và các bài tiểu luận, phê bình văn học thiếu nhi. Đặc điểm chung của các tác phẩm này là ngắn gọn, rất thuận lợi khi đăng tải lên mặt báo. Đến nay, chúng ta chưa có thống kê cụ thể nào về số bài viết của ông được in trên báo, tạp chí; nhưng chắc chắn là một con số không nhỏ. Bởi mỗi ngày, mỗi tuần hay mỗi tháng, không tờ báo này thì tạp chí nọ, không trên báo giấy thì ở báo nói (Đài Tiếng nói Việt Nam) đều vang lên câu chữ của Võ Quảng – khi thì kể chuyện, đọc thơ, khi lại bàn bạc, nghị luận về đặc trưng, giá trị văn học thiếu nhi. Với mỗi nhóm tác phẩm như vậy, Võ Quảng đều đạt được những thành công hết sức ý nghĩa.
...
Như vậy, từ góc nhìn báo chí, chúng ta đã có thêm căn cứ để khẳng định thành tựu cùng những đóng góp của Võ Quảng đối với nền văn hóa Việt Nam thế kỉ XX. Có thể nói, Võ Quảng là một hình ảnh sinh động về sự kết hợp hiệu quả giữa hoạt động văn học và hoạt động báo chí. Bằng tài năng và sự nỗ lực không biết mệt mỏi, Võ Quảng đã góp phần tích cực vào việc nâng cao chất lượng nhiều tờ báo, tạp chí có chuyên mục “văn học thiếu nhi”. Đến lượt mình, báo chí lại giúp nhà văn phổ biến tác phẩm một cách nhanh nhất, dưới nhiều hình thức sinh động, hấp dẫn của nghệ thuật truyền thông.
Sự gắn bó của Võ Quảng với báo chí đã làm cho đời văn của ông thêm phần phong phú, đa dạng. Không thể phủ nhận, mối quan hệ ấy là một “kinh nghiệm lịch sử” rất hữu ích cho những người viết trẻ hôm nay nếu muốn gắn bó lâu dài với văn học thiếu nhi Việt Nam.
LÊ NHẬT KÝ
ĐỌC ĐẦY ĐỦ TRONG SÁCH TỪ BƯỚC CHÂN DẾ MÈN (2023)
CHÚ THÍCH:
[1] Võ Quảng – Con người, tác phẩm (Phương Thảo biên soạn), Nxb Đà Nẵng, 2008, tr.12.
[2] Võ Quảng – con người, tác phẩm, Sđd, tr.19.
[3] In lại trong Võ Quảng – con người, tác phẩm, sđd, tr.86.
[4] Võ Quảng – con người, tác phẩm, Sđd, tr.21.
[5] Trong sách Võ Quảng – con người, tác phẩm, sđd, tr.129.
[6] Chỉ thị về Công tác văn hóa và văn nghệ phục vụ thiếu niên nhi đồng, ngày 30/1/1969.
[7] Tên bài viết về sau được rút gọn thành Truyện đồng thoại viết cho thiếu nhi.
[8] Tô Hoài (2000), “Đôi điều về văn học cho thiếu nhi hiện nay”, Tạp chí Văn nghệ Quân đội, số tháng 8.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét